Kết quả

Số liệu về thiệt hại của các bên trong Chiến dịch hợp vây Korsun–Shevchenkovsky rất khác nhau. Do sau chiến dịch, chiến trường nằm trong tay Liên Xô nên mọi thông tin về tổn thất của Quân đội Liên Xô đến từ phía Đức cũng như các đồng minh Anh, Hoa Kỳ của Liên Xô đều là các phỏng đoán. Trong các thống kê của nhà nghiên cứu Grigoriy Krivosheev trong "Tổn thất của quân đội Nga trong thế kỷ XX" (Olma xuất bản năm 2001) cũng chỉ tổng kết chung cho toàn bộ các hoạt động quân sự của Liên Xô tại Dniepr-Carpath.[67] Còn tài liệu "Nghiên cứu lịch sử - Kinh nghiệm của lực lượng Đức bị bao vây ở Nga" do Quân đội Mỹ ấn hành năm 1952 thì hoàn toàn không có một số liệu chuẩn xác nào về thương vong của Quân đội Liên Xô trong chiến dịch này.[68]

Số liệu tổn thất 24.286 chết và bị bắt, 55.902 bị thương của Quân đội Liên Xô mà bài Tiểu luận "Giải phóng" đăng trên chuyên san "Chiến tranh vệ quốc vĩ đại", một phụ bản của "Tạp chí nghiên cứu lịch sử quân sự Nga" số 3 năm 1999 (Великая Отечественная война 1941—1945": Военно-ист. очерки: Кн. 3: Освобождение. М., 1999. С. 433) là số liệu gần như duy nhất có từ phía Nga cho đến thời điểm hiện tại. Tổn thất này chiếm khoảng 10% tổng số tổn thất của Quân đội Liên Xô trong toàn bộ Chiến dịch tấn công hữu ngạn Dniepr[69] Số liệu do Frieser đưa ra cũng giống như người Nga. Trong số 80.188 quân nhân Liên Xô bị loại khỏi vòng chiến đấu, có 24.286 người chết và mất tích.

Về phía Quân đội Đức Quốc xã, các tài liệu cũng đưa ra những con số khá chênh lệch. Các báo cáo lưu trữ của Quân đội Đức Quốc xã do quân Đồng Minh Anh-Mỹ thu giữ được chỉ ghi nhận con số 20.597 thương vong của Quân đội Đức Quốc xã, không rõ số tù binh bị Quân đội Liên Xô bắt.[70] Nikolas Zetterling và Anders Frankson trong "Korsun Pocket - The Encirclement and Breakout of a German Army in the East 1944" (Havertown, PA, 2008); được Georgy Fogel (Nga) dịch thành cuốn sách có nhan đề "Những nạn nhân của chiến thắng - Người Đức trong "nồi hơi" Korsun". (Moskva. 2010) thì phỏng đoán con số trên 40.000 quân Đức bị chết, bị thương và bị bắt trong chiến dịch này. Tuy nhiên, các số liệu của cả Nikolas Zetterling và Anders Frankson mới chỉ tính đến cuộc phá vây từ bên trong của Cụm quân Đức bị vây mà chưa thống kê hết các số liệu thương vong của quân Đức trong các trận tấn công hợp vây của Quân đội Liên Xô cũng như các trận đánh phá vây từ bên ngoài của 8 sư đoàn xe tăng và 6 sư đoàn bộ binh Đức để giải cứu cho cụm quân bị vây. Các tài liệu Nga đưa ra con số lớn hơn. Anatoli Nikolayavich Grylov tại cuốn sách "Dniepr-Carpath-Krym" cho rằng đã có tổng số khoảng 55.000 quân Đức chết và mất tích trong toàn bộ chiến dịch cùng với 18.000 người khác bị bắt làm tù binh. Trong đó có 27.000 quân Đức thiệt mạng vầ bị thương cùng với 1.500 người bị bắt trong các trận đánh ở vòng vây bên ngoài. Cũng theo A. N. Grylov, có khoảng 2.000 đến 3.000 quân Đức đã thoát khỏi vòng vây bằng nhiều cách khác nhau.[6]

Dù sao thì kết quả rõ rệt nhất là trận chiến tại Korsun–Shevchenkovsky là những thiệt hại nghiêm trọng của 10 sư đoàn Đức trong vòng vây, bao gồm cả Sư đoàn thiết giáp SS số 5. 6 trong số 10 sư đoàn này đều bị tổn thất từ 70 đến 90% quân số và được rút ra tuyến sau để xây dựng bộ khung chỉ huy, nhập quân số mới và trang bị lại từ đầu. Phần lớn lính Đức chạy thoát được đều phải đưa đi chữa trị ở các trung tâm phục hồi chức năng hoặc các bệnh viện ở Ba Lan, hoặc tệ hơn là buộc phải cho họ giải ngũ trở về nhà. Chính thống chế Erich von Manstein trong cuốn "Những thắng lợi đã mất" của ông cũng thừa nhận rằng quân Đức đã mất hơn 40.000 người trong chiến dịch này, trong đó có khoảng 30.000 người đã phải bỏ mạng trong vòng vây; và đây chính là lý do đã khiến Hitler cho rằng ông đã giết chết hàng nghìn người Đức, một trong những lý do để Hitler cách chức ông vào mấy tháng sau đó.[71]

Đánh giá

Trận "tiểu Stalingrad" bên sông Dniepr đã để lại những ký ức rất khó quên đối với người Đức. Sau chiến tranh, Quân đội Hoa Kỳ đã tổ chức cho các cựu tướng lĩnh Đức Quốc xã viết lại hồi ký trong dự án lịch sử quân sự của họ. Một trong những người thoát vây, tướng Theo-Helmut Lieb, tư lệnh Quân đoàn 42 kể lại:

Tôi được giao chỉ huy những thứ còn sót lại của Cụm quân Stemmermann. Tình hình lúc đó như sau: người của Sư đoàn Wiking và Sư đoàn số 72 như trộn lẫn lung tung vào nhau. Họ chẳng còn có lấy một chiếc xe tăng, một khẩu pháo, một chiếc xe hơi hay một chút quân nhu nào. Nhiều binh sĩ gần như không còn vũ khí, thậm chí có khá nhiều người cũng không còn cả giầy dép. Không có bất cứ sư đoàn nào có thể được coi là còn sức chiến đấu. Một trung đoàn của Lực lượng đặc nhiệm B còn một vài đơn vị pháo binh hỗ trợ, nhưng họ cũng chẳng còn phương tiện cơ giới nào và cũng hết nhẵn cả quân nhu. Số binh sĩ bị thương vào khoảng 2.000 người và đang nương náu tại các nhà dân ở Lisyanka, sau đó họ được di tản đi bởi máy bay.

Vì không có đủ phương tiện và nhiên liệu, Quân đoàn xe tăng 3 không thể tăng viện cho các sư đoàn của nó tại Lisyanka và Oktyabr. Tư lệnh quân đoàn, người nói chuyện điện thoại với tôi, thông báo rằng ông ta buộc phải phòng ngự trước những đợt tấn công dữ dội của quân Nga mạn Tây Bắc, trong khu vực ngay sát phía Tây của Lisyanka. Ông ta không còn dự trữ thêm của bất cứ loại quân nhu nào, và các đơn vị tuyến đầu của ông ta không có khả năng tiếp tế cho những binh sĩ nằm trong vòng vây. Vì vậy tôi phải ra lệnh cho lực lượng bị vây, trong điều tiện tồi tệ của họ, hãy cố gắng mở đường về phía Tây, trong khi tôi yêu cầu tiếp tế, di tản binh sĩ thương vong bằng máy bay và mang các phương tiện cơ giới và vũ khí từ hậu tuyến.

— General Theo-Helmut Lieb[72]

Trong khi người Đức đổ dồn mọi sự chú ý vào "cái chảo" Korsun, Quân đội Liên Xô lại tiếp tục giáng đòn tấn công vào các khu vực khác của Cụm Tập đoàn quân Nam. Các tập đoàn quân 13 và 60 của Phương diện quân Byelorussia 2 tiến về phía Nam đầm lầy Pripyat, giải phóng Rovno và Lutsk. Về phía Nam, các phương diện quân Ukraina 3 và 4 của Malinovsky và Tolbukhin đánh mạnh vào khúc cong của sông Dniepr, giải phóng Krivoi Rog.[73] Chiến dịch hợp vây Korsun–Shevchenkovsky có vai trò then chốt trong toàn bộ Chiến dịch tấn công hữu ngạn Dniepr. Mặc dù số quân Đức bị thương vong tại đây cũng như số vũ khí phương tiện mà quân Đức bị mất trong chiến dịch này chỉ bằng khoảng 1/6 trong Chiến dịch Stalingrad và cũng chỉ chiếm khoảng 1/6 tổng số thương vong của quân Đức tại Hữu ngạn Ukraina trong 4 tháng đầu năm 1944 nhưng kết quả của chiến dịch này đã tạo ra một lỗ hổng lớn trên mặt trận Tây Ukraina. Và chỉ sau đó một tháng, Quân đội Liên Xô với ưu thế về mọi mặt đã phát động một cuộc tổng tấn công của cả bốn phương diện quân Ukraina, đẩy quân Đức ra khỏi lãnh thổ Liên Xô, chia cắt Cụm tập đoàn quân Nam (Đức) làm đôi và bắt đầu cuộc giải phóng các dân tộc Đông Âu khỏi ách phát xít Đức.[74]

Dù đem lại thành công lớn nhưng trong Chiến dịch hợp vây Korsun–Shevchenkovsky, Bộ Tổng tư lệnh tối cao quân đội Liên Xô và cá nhân I. V. Stalin cũng như một số tướng lĩnh chỉ huy phương diện quân đã mắc vài sai lầm. Trước hết là việc chuyển thuộc các tập đoàn quân xe tăng 6, 27 và 40 cho Phương diện quân Ukraina 2. Kinh nghiệm giai đoạn cuối của Chiến dịch Stalingrad đã chỉ ra rằng, hoạt động thanh toán cánh quân đối phương bị vây có ý nghĩa như một chiến dịch độc lập, và nó phải được thực hiện bằng một lực lượng dành riêng cho mục đích đó. Vì vậy, việc thống nhất chỉ huy các đơn vị tham gia chiến dịch vào một phương diện quân là hoàn toàn đúng. Nhưng việc đó lẽ ra phải được tiến hành sớm hơn, hoặc muộn hơn, không nên tiến hành việc chuyển thuộc đó trong khi chiến dịch đang diễn ra ở giai đoạn bước ngoặt. Khi giao cho Phương diện quân Ukraina 2 chỉ huy ba tập đoàn quân ở cánh Tây của chiến dịch cũng có nghĩa là trao cho nó cả trách nhiệm đảm bảo hậu cần cho ba tập đoàn quân này. Tuy nhiên, mọi con đường tiếp tế của Phương diện quân Ukraina 2 đến ba tập đoàn quân này đều rất hạn chế do hành lang Ositnyazhka - Shpola - Zvenigorodka - Lisyanka còn rất hẹp và nằm trong tầm hỏa lực của pháo binh Đức. Trong khi đó, Phương diện quân Ukraina 1 hoàn toàn có thể bảo đảm hậu cần cho ba tập đoàn quân này. Sự trục trặc đó chỉ được G. K. Zhukov phát hiện ra ba ngày sau khi tiến hành chuyển thuộc và ông yêu cầu tướng N.F.Vatutin tiếp tục thực hiện bảo đảm tiếp tế cho ba tập đoàn quân cũ của mình. Việc chỉ huy ba phương diện quân cánh Tây của chiến dịch cũng tạm thời bị gián đoạn, đặc biệt là ngay trong khi 4 sư đoàn xe tăng Đức phản công vào Rizino. Nếu không có sự quyết đoán của Zhukov dùng quyền Phó tổng tư lệnh tối cao lập tức điều Tập đoàn quân xe tăng 2 đến cửa đột phá thì khả năng thất bại của chiến dịch đối với Quân đội Liên Xô khó mà đoán trước được.[41]

Quân đội Đức Quốc xã đã có những phán đoán không hợp lý khi cho rằng Phương diện quân Ukraina 1 tiếp tục tiến ra Kovel để cố chia cắt Cụm tập đoàn quân Nam với Cụm tập đoàn quân Trung tâm và Phương diện quân Ukraina 2 sau khi chiếm Kirovograd sẽ tiếp tục các đòn tấn công theo hướng Pervomaisk. Thêm vào đó, sự chỉ đạo vượt quyền của Hitler cố ép quân Đức phải bám trụ tại khu vực Cherkasy, điểm tiếp giáp cuối cùng của quân Đức với sông Dniepr ở phía Bắc cũng như giấc mơ lấy lại Kiev của ông ta đã đẩy quân Đức vào tình trạng bị đe dọa từ hai bên sườn. Khi thống chế Erich von Manstein đem trường hợp của tướng Walther von Seydlitz-Kurzbach (bị bắt làm tù binh trong Trận Stalingrad) để chỉ rõ cho Hitler thấy việc cấm rút lui là điều "không thể tưởng tượng được" và hỏi thẳng Hitler về việc ông ta định đánh nhau với người Nga ra sao khi tiềm lực quân sự Đức đang ngày một suy giảm. Hitler, sau một hồi tranh cãi kịch liệt đã ra lệnh truy nã gia đình tướng Walther von Seydlitz-Kurzbach. Trong khi đó, tướng Walther von Seydlitz-Kurzbach đã tham gia "Phong trào liên minh Sĩ quan Đức giải phóng nước Đức" và có mặt tại Sở chỉ huy của Phương diện quân Ukraina 1 vào thời điểm vòng vây của quân đội Liên Xô đã thắt chặt. Tại đây, chính ông cùng với trung tướng, tiến sĩ Otto Korfes (cũng bị bắt trong Trận Stalingrad đã thảo lời kêu gọi hạ vũ khí đầu hàng gửi đến các binh sĩ Đức trong vòng vây Korsun-Shevchenkovsky. Vì hành động này, tướng Walther von Seydlitz-Kurzbach đã bị kết tội tư thông với kẻ thù và bị Tòa án nước Đức Quốc xã tuyên án tử hình vắng mặt.[41] Tất cả những mâu thuẫn giữa Hitler và các tướng lĩnh Đức trong chỉ đạo tác chiến đối với quân đội Đức là một trong những nguyên nhân khiến họ một lần nữa lâm vào tai họa.

Ảnh hưởng

Ngày 18 tháng 2, Moskva nổ 224 loạt đại bác chào mừng Phương diện quân Ukraina 2 chiến thắng trong chiến dịch Korsun-Shevchenkovsky. Tuy nhiên, trong nhật lệnh được truyền đi trên Đài phát thanh Moskva không đề cập đến vai trò của Phương diện quân Ukraina 1. Phương diện quân này đã tham gia từ đầu chiến dịch hợp vây và ba tập đoàn quân của nó đã đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn đòn giải vây của Tập đoàn xe tăng 1 (Đức) cũng như thanh toán cánh quân đột phá thoát vây của Cụm tác chiến độc lập B (Đức) tại khu vực Shenderovka - Lisyanka. Nguyên soái G. K. Zhukov coi đây là một sai lầm của Đại bản doanh.[75] Ngày hôm sau, qua Đài phát thanh Moskva, Bộ Tổng tham mưu Liên Xô thừa ủy quyền Đại bản doanh đã xin lỗi về những sai sót nói trên trong nhật lệnh ngày 18 tháng 2 và bổ sung tên các đơn vị của Phương diện quân Ukraina 1 tham gia chiến dịch. Đại tướng N.F.Vatutin chỉ khoát tay: "Chủ yếu là chúng ta đã đánh bại đối phương. Còn sau đó thì các nhà sử học sẽ hiểu mọi chuyện".[41]

Với chiến dịch này, Quân đội Liên Xô không những đã tiêu hao một phần binh lực quan trọng của Tập đoàn quân 8 và Tập đoàn quân xe tăng 1 (Đức) mà còn tạo ra một thế đứng mất cân bằng cho Cụm tập đoàn quân Nam (Đức). Cả hai tập đoàn quân xe tăng 1 và 4, những lực lượng đột kích và phòng thủ tích cực của Cụm tập đoàn quân này đều bị dồn về cánh Bắc sau những thiệt hại nặng. Tại cánh quân này, khoảng cách giữa Tập đoàn quân xe tăng 4 và Tập đoàn quân xe tăng 1 cũng bị giãn rộng hơn sau cuộc vận động chiến dồn quân sang phía Đông trong 10 ngày đầu tháng 2 năm 1944 để mong giải vây cho Cụm tác chiến độc lập B. Trong khi đó, Chiến dịch tấn công Rovno–Lutsk do cánh trái của Phương diện quân Ukraina 1 tiến hành gần như đồng thời với Chiến dịch hợp vây Korsun–Shevchenkovsky đã mở ra một bàn đạp tấn công lớn chia cắt hai tập đoàn quân xe tăng này và uy hiếp phía Bắc sườn trái của Tập đoàn quân xe tăng 1 (Đức). Tướng Kurt von Tippelskirch nhận xét về kết cục của chiến dịch:

Bằng đòn tiêu diệt cánh Bắc của Tập đoàn quân 8 (Đức), Phương diện quân Ukraina đã loại bỏ mối đe dọa ở cánh phải của mình và hoàn toàn yên tâm bắt tay vào chuẩn bị cho Chiến dịch tấn công Uman–Botoşani, phối hợp với Phương diện quân Ukraina 1 bao vây Tập đoàn quân xe tăng 1 (Đức) ở Kamenets Podolsky, tiếp tục chia cắt phần còn lại của Tập đoàn quân 8 (Đức) với chủ lực Cụm tập đoàn quân Nam. Khu vực Korsun-Shevchenkovsky từ vị trí là một "chỗ lồi" bất lợi cho Phương diện quân Ukraina 2 trở thành một bàn đạp tấn công rất có lợi cho các hoạt động tiếp theo của phương diện quân này. Với thành công của chiến dịch này, sườn phải của Phương diện quân Ukraina 1 và sườn trái của Phương diện quân Ukraina 2 (Liên Xô) đã được kết nối vững chắc.[29]

Cuộc chiến tại Korsun-Shevchenkovsky cũng đưa đến những ngã rẽ khác nhau trong cuộc đời của những tướng lĩnh hai bên đã tham gia chiến dịch. Tướng Wilhelm Stemmermann thiệt mạng khi pháo chống tăng Liên Xô bắn trúng xe của ông ta trên đường tháo chạy khỏi vòng vây.[77] Trong một cố gắng che giấu thất bại, Hitler đã lệnh cho hãng phim Woschenshau làm một bộ phim ca ngợi "cuộc thoát vây thần kỳ" của các tướng Theo-Helmut Lieb và tướng SS Herbert Otto Gille và tặng thưởng Huân chương Chữ thập Hiệp sĩ cho họ. Tướng Wilhelm Stemmermann cũng được truy tặng Huân chương này và được Đế chế thứ ba tổ chức truy điệu trọng thể mặc dù thi hài của ông này đã được Quân đội Liên Xô chôn cất ngay tại chiến trường. Tướng Theo-Helmut Lieb bị quân đội Mỹ bắt năm 1945 tại Ý; năm 1947 được phóng thích và qua đời năm 1981 tại Bremen. Tướng SS Herbert Otto Gille thôi chỉ huy Sư đoàn SS "Wiking" từ ngày 6 tháng 8 năm 1944, bị quân Mỹ bắt giam ngày 8 tháng 5 năm 1945, sau đó được thả và từ trần năm 1996.

Về phía Liên Xô, tư lệnh Phương diện quân Ukraina 2, I. S. Koniev được phong hàm Nguyên soái Liên Xô do chiến công của ông tại Korsun. Người đồng cấp của ông, tư lệnh Phương diện quân Ukraina 1, N. F. Vatutin không may bị quân phỉ Bandera bắn trọng thương ngày 28 tháng 2 năm 1944 tại làng Milyatin huyện Ostrog, tỉnh Rovno khi đang đi thị sát chiến trường. Ông qua đời vào ngày 15 tháng 4 năm 1944 tại Kiev.[78] Ngày 21 tháng 2, Thượng tướng xe tăng P. A. Romistrov, tư lệnh Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5, đơn vị đóng vai trò chủ công của chiến dịch được thăng quân hàm Đại tướng xe tăng và được tặng thưởng Huân chương Suvorov hạng nhất. Sau chiến tranh, ông trở thành Tiến sĩ khoa học quân sự, được phong danh hiệu Anh hùng Liên Xô năm 1965 và từ trần tại Moskva năm 1982.[12]